رانانی ئانیدەیی ژمارەیەک هەڵسەنگاندنی نوێی بڵاوکردەوە

لڤین: گۆڤاری ڕانانی ئایندەیی ژمارە 9ی خۆی بڵاوكردەوە و هەڵسەنگاندنی بۆ چەند تەوەرێكی ئیستای دۆخی جیهان و ناوچەكە و هەرێمی كوردستان كردووە.

لەو ژمارەیەی گۆڤارەكەدا هەریەكە لە توێژەران (د.یوسف گۆران، د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.هەردی مهدی میكە) بەشداریان تێدا كردووە و لە تەوەری یەكەمدا باسی لە ڕایەڵەكانی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە (سەردەمی بایدن)دا كردووە.

لە تەوەری دووەی خۆیدا باسی لە دۆخی ئێستای عێراق و پەویەندیەكانی لە گەڵ ئێران و ئەمریكا كردووە و لە ژێر ناونیشان (عێراق حەوشەی پشتەوەی تاران و واشنتۆن!) پەیوەست بەو بابەتە هەڵسەنگاندین كردووە.
گۆڤارەكە لەو ژمارەیدا تەنها لەسەر سێ تەوەر توێژینەوەی ئەنجامداوە كە لە تەوەری سێهەمیدا باسی لە (لێكەوتەكانی سیاسەتی نوێی ئەمریكا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە كوردستان) كردووە.

دەقی توێژینەوەكان:

تەوەری یەكەم:
ڕایەڵەكانی سیاسەتی نوێی ئەمریكا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە (سەردەمی بایدن)دا
بە گشتی، دوای دەستبەكاربوونی جۆ بایدن (چل و شەشەمین سەرۆك كۆماری ئەمریكا)، دەتوانرێت لە چوارچێوەی دوو تێڕوانیندا خوێندنەوە بۆ ئایندەی سیاسەتی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بكرێت: یەكەمیان ئەوەیە كە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر ئەم ناوچەیە، لە سەردەمی بایدندا وەك سەركردەیەكی دیموكراتخوازەكان هیچ نییە جگە لە درێژەدان بەو ڕوانگەیەی كە بە نزیكەیی لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا، لە كۆتایی خولی یەكەمی سەرۆكایەتی باراك ئۆباماوە، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكای ئاڕاستە كردووە. تێزی سەرەكی ئەم ڕوانگەیە ئەوەیە كە ناوەڕۆكی بەرژەوەندییە باڵاكانی ئەمریكا لە ئێستادا چۆتە قۆناغێكی نوێوە و زۆر جیاوازە لە قۆناغی ماوەی نێوان كۆتایی هەر دوو جەنگی دووەمی جیهانی و سەردەمی جەنگی سارد، لەم قۆناغە نوێیەدا دەوڵەتی چین یەخانگیریی سەرەكی ئابووری و سیاسییە بەرامبەر ئەمریكا نەك ڕووسیا، بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ ڕۆژهەڵاتە نەك ڕۆژئاوا، بۆیە ئیدی وەرچەرخان بەرەو ڕۆژهەڵاتی ئاسیا لەسەر حسابی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەم قۆناغە نوێیەدا سەردێری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەبێت، بە تایبەت كە بەهۆی زۆربوونی بەرهەمی نەوتی بەردین لە ناوخۆی ئەمریكادا، ڕۆژ دوای ڕۆژ ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بایەخی ستراتیژیی جارانی وەك بەرهەمهێنەرێكی سەرەكی نەوت لای ئەمریكا لەدەست دەدات، هەر لەسایەی ئەم هۆكارەشدا بوو گۆڕانكاری تەواو بەسەر ئەو مێژووە درێژە لە پەیوەندی توندوتۆڵ لە نێوان ئەمریكا و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا هاتووە، كە دیارترین ئاماژەكانی بریتی بوو لە كشانەوەی سەربازی ئەمریكا لە ناوچەكە و بەدواشیدا كەمبوونەوەی چالاكییە سیاسیەكانی تێیدا.

بەڵام تێڕوانینی دووەم، ئەوەیە گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە لە چەند ساڵی ڕابردوودا و كاریگەرییە دوورمەوداكانیان لەسەر بەرژەوەندییە باڵاكانی ئەمریكا بۆ سەردەمی بایدن بەو ئاسانییە نابێت، بەتایبەت دوای ئەو گۆڕانكارییە زۆرانەی كە لە بەرەوپێشچوونی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێراندا ڕوویداوە و مەترسییەكانیشی وەك هەڕەشەیەكی جیهانی زیادی كردووە، لەپاڵ هەڕەشەی دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆر و گرووپە تیرۆریستییەكان لەناوچەكەدا و مەترسییە ڕاستەوخۆكانی بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، ئەمە وێڕای ئاڵنگارییەكانی پەلهاویشتنی چین بەرەو ئاسیا و ئەفریقا، بەپێی پرۆژە زەبەلاحەكەی كە ناسراوە بە “پشتێن و ڕێگا” و كە وەك ئەژدیهایەك زۆرێك لەو وڵاتانەی كە پێشتر لە خولگەی ڕۆژئاوا و ئەمریكادا بوون بخاتە خولگەی هەژموونی ئابوری و سیاسی و ستراتیژی چینییەوە، هەر لە باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا، ئۆقیانووسیا، ئەفریقا، ئاسیا، ڕۆژهەڵات و باكوری ئەوروپا، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و دەریای باكووری ڕوسیا، كە بە نزیكەیی تا ئێستا ١٣٠ دەوڵەت بەشێوەیەك لە شێوەكان ڕەزامەندییان لەسەر پرۆژەكە ڕاگەیاندووە، زیاد لە نیوەی ئەم ژمارەیش ڕێككەوتنامەیان لەگەڵ پەكین ئیمزا كردووە. هەڵبەت بەشێك لە تێپەڕگەكانی ئەم پڕۆژەیە بە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دەڕوات كە بۆ چین جێی بایەخە، بەتایبەت وڵاتانی نەوتی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست كە دابینكەری سەرەكی وزەن و هەندێكیان (وەك سعودیە) گەورەترین هەناردەكەری نەوتن بۆ چین. بۆیە بەپێی ئەم تێڕوانینە هەموو ئەم هەڕەشە و مەترسییانە، ئەمریكا ناچار دەكات لە ماوەی سەرۆكایەتی بایدندا پێداچوونەوە بەو چەمكەی بەرژەوەندییە باڵاكانییدا بكاتەوە كە لە دە ساڵی ڕابردوودا گەڵاڵەی كردووە، لەم پێداچوونەوەیەشدا جارێكی دی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست جێی بایەخی زۆری ئەمریكا و تەنانەت تەوەرێكی گرنگی كێبڕكێ نێودەوڵەتییەكانیش دەبێت.

هەرچەندە سەختە لە ئێستادا بتوانین لەوە دڵنیابین كە كام لەو دوو تێڕوانینەی سەرەوە دەبنە نەخشەڕێژی ئایندەی سیاسەتی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا (لە ماوەی چوار ساڵی داهاتووی حوكمڕانی ئیدارەكەی بایدندا)، بەڵام گەر بەخێرای لە پاشخانی هەندێك لە فیگەرەكانی ئەم ئیدارەیە بڕوانرێت، ڕەنگە بتوانرێت پێشبینی هەندێك لە سیناریۆكانی ئەو ئایندە نزیكە بكەین:

– بریت ماكگورك؛ (ڕێكخەری سەرۆكی ئەمریكایە بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست وباكوری ئەفریقا) نێردەی تایبەتی باراك ئۆبامای سەرۆكی پیشوتری ئەمریكا بووە بۆ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش و پێشتریش لە دیزاینەرانی دەستوری عێراقیی بووە.

– ئەنتۆنی بلینكین؛ (وەزیری دەرەوەی ئەمریكا) بەوە ناسراوە لە لایەنگرانی بژاردەی دبلۆماسییە لەگەڵ ئێران و پاڵپشتێكی بەهێزی ئیسرائیلیشە، جگە لەوەی كە هەواداری گەڕانەوەیە بۆ هاوپەیمانی و ڕێكخراوە فرەلایەنەكان.

– لوید ئۆستن؛ (وەزیری بەرگری ئەمریكا) لە دوا ژەنەڕاڵەكانی ئەمەریكایە كە سەركردایەتی داگیركردنی عێراقیان كردوە، هاوكات یەكەم پیاوی ڕەشپێست بووە بووەتە سەركردەی فەرماندەی ناوەندی سوپای ئەمریكا كە تایبەتمەندە بە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست.

– وێندی شێرمان؛ (جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا) ساڵی ٢٠١٥ سەرۆكی وتووێژكارانی ئەمریكابووە لە دانوستانەكانی ڕێككەوتنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و لە ماوەی ئیدارەی ئۆباماشدا جێگری وەزیری دەرەوە بووە.

– ڕۆبێرت مالێی؛ (نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكایە بۆ دۆسێی ئێران) پێشتر ڕاوێژكاری ئیدارەی ئۆباما بووە و ئەندامی تیمی دانوستاندنكارانی ئەمریكا بووە لە دانوستاندنەكانی ڕێككەوتنامە ئەتۆمییەكەی ئێران، جگە لەوەی لە شارەزایانی ئەكادیمیی كاروباری ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستیشە،

– لەسەرو هەموشیانەوە كامالا هاریس؛ (جێگری سەرۆكی ئەمریكا) بەوە ناسراوە كە نوسخەیەكی ژنانەی ئۆبامایە.

كەواتە بە تێڕوانین بۆ فیگەرەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكا، دەتوانین بڵێین گرنگترین ڕایەڵەكانی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوودا بریتی دەبن لە:

١- گەڕانەوە بۆ دانوستاندن بەمەبەستی دووبارە پابەندبوونەوەی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە رێككەوتننامە ئەتۆمییەكەی ئێران، بەڵام بە ڕاوێژ لەگەڵ هاوپەیمانانی ئەمریكا و بەشدارانی ڕێككەوتننامەكە، بەشێوەیەك كە بەر لە هەڵگرتنی سزاكانی سەر ئێران بتوانرێت لە دانوستاندنەكاندا زامنی سنوورداركردنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران توندتر بكرێت، لەگەڵ چارەسەركردنی بەرنامە مووشەكییەكانی ئێران لەهەمان ڕەوشدا.

٢- چاوخشاندنەوە بە پشتیوانییە سەربازیییەكانی ئەمریكا بۆ وڵاتانی كەنداو لە جەنگی یەمەندا، بە تایبەت سعودیە كە بەهۆی ئامادەنەبوونی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بۆ چاوپۆشیكردن لە تێوەگلانی سەرانی ئەم وڵاتە لە كوشتنی جەمال خاشقچی-دا، ڕەنگە ئەمەش لەماوەی داهاتوودا گرژییەكی زۆر بخاتە پەیوەندییەكانی نێوانیان، هەرچەندە سعودیە دەخوازێت لەم كاتەدا سوود لە كارتی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیلدا وەربگرێت.

٣- جەختكردنەوە لەسەر جەنگی دژ بە تیرۆر لە ناوچەكەدا، وێڕای هەوڵدان بۆ كۆتاییهێنان بە ناكۆكییەكان لە ئەفغانستان و عێراق و بەردەوامیدان بە كشاندنەوەی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا لەم دوو وڵاتە بۆ ئاستێكی كەمتر.

٤- پابەندبوونی هەمیشەیی ئەمریكا بە ئاسایشی ئیسرائیل، وێرای ئەو توڕەییەی لە ٢٠١٨ ەوە لە ناوچەكەدا بەرامبەری دروستبووە بە هۆی گواستنەوەی باڵیۆزخانەكەی لە تەلئەبیبەوە بۆ قودس، هەرچەندە پێچەوانەی ترامپ كە زیاتر لایەنگیریی ئیسرائیل بە هەڵوێستەكانییەوە دیاربوو، بایدن (وەك نەریتێكی دیموكراتەكان) پابەندە بەچارەسەری “دوو دەوڵەتی” فەلەستینیی و ئیسرائیلییەكان.

٥- هەوڵدان بۆ تۆخكردنەوەی ئامادەیی ئەمریكا لە ڕووداوەكانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا، لانی كەم بە ئاستێكی پێویست بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگارییەكانی هەریەك لە ڕوسیا و چین، كە یەكەمیان بە سوودوەرگرتن لە تێكچوونی ئارامی ناوچەكە و سەرهەڵدانی ناكۆكیەكان، هەوڵ بۆ گۆڕینی پێكهاتەی ئەمنی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەدات لەپێناو فراوانكردنی هەژموونی لەناوچەكەدا. هەرچی دووەمیشە (چین) دەخوازێت بە سودوەرگرتن لە لاوازی ئابووریی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست پێگەی خۆی لە ناوچەكەدا بەهێزتر بكات.

تەوەری دووەم:

‌عێراق حەوشەی پشتەوەی تاران و واشنتۆن!
– سەبارەت بە پرسە گشتییەكان لە عێراق:

یەكێك لە گۆڕاوە كاریگەرەكان لەسەر سیاسەتەكانی ئەمریكای سەردەمی بایدن، دۆسێی درێژخایەنی ئێران ئەمریكایە، هەر جۆرە مامەڵەیەكی توند یان نەرم لەگەڵ ئێراندا ڕاستەوخۆ كاریگەریی دەبێت لەسەر سیاسەتەكانی ئەمریكا لە عێراق و ناوچەكەدا، ئەزموونی بایدن (جیا لە سەردەمی سیناتۆری و سیاسەتكردنی دوورمەودا) و مامەڵەی “نە شیش بسووتێ نە كەباب”ی لەگەڵ ئێراندا لە كۆشكی سپییەوە دەگەڕێتەوە بۆ ٢٠٠٩، ئەوكاتەی كە جێگری سەرۆكی ئەمریكا (ئۆباما) بوو، كە دۆسێی عیراق درایە دەستی، هەر ئەو دەم زانی ئەوە تەنها ئەمریكا و هاوپەیمانانی نین كە پرسی دەوڵەتداریی و بەڕیوەبردنی هاوكێشە ئاڵۆزەكانی عێراق بەڕێوەدەبەن، بەڵكو هاوبەشێكی ناچاریی هەیە كە ئێرانە و ڕكابەرێكیشی هەیە كە قاسمی سولەیمانی بوو، بەهەمانشێوە ئەویش پرسی بەڕێوەبردنی دۆسێی عێراقی لە لایەن وڵاتەكەیەوە پێسپێردرابوو. هەر ئەوكاتیش جۆرێك لە ڕێگەی دبلۆماسییەتی نهێنی و مامەڵەی واقیعگەرایانەوە، تاڕادەیەك ستوونی و ئاسۆیی بەیناوبەین لە كێكی دەوڵەتەوە تا پانتایی تایەفییان پێكەوە تا هاتنی ترەمپ بۆ كۆشكی سپی ئیدارەدا.

هەرچەند جیهان و عێراقی ئێستا و دۆخی پاش كۆرۆنا و بایدنی هەنووكەیی گۆڕاوون و ناتوانرێ هەمان كەسێتی و دەوڵەت و سیاسەتی ٤ساڵی پێشووتر ببینرێنەوە. بەگریمانەكردنی ئەوەش كە هیچ یەك لە واشنتۆن و تاران (بە سەردەمی ترەمپ و قاسم سولەیمانیشەوە) نەیانوویستووە جەنگی دەستەویەخە و گەرم و ڕووبەڕوو هەڵبگیرسێنن، ئەوە ڕوون دەبێتەوە كە هێشتا عێراق، حەوشەی پشتەوەی هەریەك لە واشنتۆن و تارانە، هەر نزیكبوونەوە و دووركەوتنەوەیەك كاردەكاتە سەر ئارامی، سەروەریی، گەشەی عێراق بە سەرجەم پێكهاتەكانییەوە، هەردوولا، عێراق كارتی نەرم و توند و سێبەری دەستییانە.

ئەگەرچی هەم خۆیی و هەم ئەندامانی تیمە پەیوەندیدارەكی بە پرسەكانی عێراقەوە، باش ئاگاداریی پرسەكانی ئەم وڵاتەن، بەڵام هەنووكە سیاسەتی نوێی بایدن لەبارەی عێراقەوە ڕوون و تەرجەمەكراو نییە، لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانیشیدا ئاماژەیەكی سەراپاگیر و ڕوونی بۆ سیاسەتی خۆی لە عێراقدا نەكرد. دیارە ئەو ڕاستییەیان چاك دەرك كردووە، كە داڕشتنی سیاسەتی نوێ بەرامبەر بەغدا بە بێ یەكلاكردنەوە و داڕشتنی سیاسەت بەرامبەر تاران لۆژیكی و واقیعی نابێت.

لە پرسی عێراقدا سێ فاكتەری “كۆنی نوێ” كاریگەریی تەواویان لەسەر مامەڵەی ئیدارەكەی بایدن لە عێراقدا دەبێت:

١. پرسی میلیشا كۆن و نوێكانی لایەنگری ئێران لە عێراق: هەر لە سەردەمی ئۆبامادا، لە ساڵی ٢٠١٤ بەدواوە و خۆڕێكخستنەوەی “میلیشیا ئێرانییەكان”ی عێراق بە بیانووی بەرەنگاری داعشەوە، دوایین ئەو تەگەرانە بوون كە هاتنە پێشی ئیدارەی ئۆباما و تیمەكەی، هەم ئێران و هەم میلیشیاكانی لەوكاتەدا بە سیاسەتی هەڵكشان و داكشانییان بەرامبەر كۆشكی سپی، توانییان هەلێكی نوێی ئابووریی و سیاسیی بدەنەوە خاوەنەكانیان(ئێران)، بە هێنانەسەرخەتی ئەمریكا و ئارەزووی كۆشكی سپی بۆ ڕێككەوتنی ٥+١. ئێستا هەم دیسانەوە هەم ئەو میلیشیایانە (حەشدی وەلائی و یاوەرانیان)و هەم میلیشیای نوێ لە مناڵدانی ئەمانەوە سەریان هەڵداوە (ئەسحابولكەهف، سەرایای عشرین، ئەولیائودەم و ڕەبعەڵلا و…تاد)، كە ئەمانەی دووەمیان هەم كارەكانی جارانی حەشد لە لێدانی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا ئەنجام دەدەن و هەم تەكنیكێكی نوێی دەستی قائانی جێنشینی قاسم سولەیمانییە بۆ نمایشی بازووی ئێران بەرامبەر ئەمریكا. بۆیە ئەركی نوێی بایدن تەنها سنوورداركردنی حشدی وەلائی و ڕازیكردنی پێكهاتەكانی عێراق نییە، بەڵكو مامەڵەشە لەگەڵ نەوەی دووەمی حەشدی وەلائی و نوێ.

٢. پرسی ڕێككەوتنی ٥+١: یەكێك لەو پرسانەی دیكە كە ڕاستەوخۆ كاریگەر دەبێت لەسەر سیاسەتی هەرێمی و عیراقی كۆشكی سپی، گەڕانەوە یان نەگەڕانەوەیە بۆ ڕێككەوتنی ٢٠١٧ی ٥+١ی پەیوەست بە ئێرانەوە، لە ئەگەری نزیكبوونەوەدا، ئەوا ئێران لە ڕووەكانی: سپیكردنەوەی پارە و گرفتی بانكی و دراوی، هەناردەكردنی نەوت، كڕینی پیداویستییە پیشەسازی و جەنگییەكانی و ..تاد، فشاری خۆی لەسەر بەغدا و هەولێر كەمتر دەكاتەوە، چونكە ئەوكات ڕاستەوخۆ بەشێك لە سپیكردنەوە و “پێچپێلێدانی سزاكان”ی لەسەر هەڵدەگیرێت و بارگرانی بۆ عێراق كەمتر سازدەكات.

بەڵام لە سیناریۆی نەگەڕانەوە بۆ ٥+١ یان لانیكەم هەموواركردنەوەی ڕێككەوتنەكەیە، ئەوا فشاری ئێران ڕاستەوخۆ لە عێراقەوە دەبێت و پانتایی ئەم وڵاتە باشترین هەل دەبێت هەم بۆ بازرگانی و كەمكردنەوەی كاریگەریی سزاكانی، هەم نمایشكردنی بازووی توندی خۆی، كە ناچاری دەكەن پەنابەرێتە بەر توندەهێز و نەرمەهێزی خۆی لە عێراق و سەرئێشەسازیی بۆ ئیدارەی كۆشكی سپی لە عێراقدا.

دیارە هەر لە كۆتاییەكانی ئیدارەی ئۆبامادا، گرفتە تەكنیكی و سیاسییەكانی ٥+١ دەركەوت و خودی كۆشكی سپی و ئسوڵییەكانی نێو ئێرانیش كەوتنە ڕەخنەكاریی ڕێككەوتنەكە، هەرچی ڕەخنەگرانی ئەمریكایە، پێیانوابوو كە ڕێككەوتنەكە كەمووكوڕی هەیە، لەسەر ئەو بنەمایەی كە دەبوو تێیدا موشەكی كیشوەربڕ و دوورهاوێژی ئێرانیش سنووردار بكرێت بەوپێیەی لەواقێعدا ئەوە مووشەكەكانن هەڕەشەی ڕاستەقینەن بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانانی بەر لە ئەتۆم، ئەوەتا ئێران بەو مووشەكانە توانیوویەتی بەرژەوەندی واشنتۆن و هاوپەیمانانی لە یەمەن، لوبنان، سوریا و عێراق و هەرێمی خستووەتە مەترسییەوە.

ئێستا ئێران ئەوە هیچ كە دەستی لە موشەكناردن و پشتیوانی پرۆكانی لەو وڵاتانە هەڵنەگرتووە، بەڵكو بە پرۆژە یاسایەك ٢٠٪ كورە و پیشەسازییە ئەتۆمییەكانی خستووەتەوەكار كە پێچەوانەی بەندەكانی ڕێككەوتنەكەیە.

هەردوو كۆشكی سپی و پاستۆریش، یەكتر تۆمەتبار دەكەن بە پێشێلی ڕێككەوتنەكە و هیچكامیان نایانەوێت دەسپێشخەربێت بۆ نەرمی نواندن، لە كاردانەوەیەكیشیدا، بایدن بە وەڵامی “نەخێر”ی قاتیع، دووپاتی كردەوە گەر ئێران نەگەڕێتەوە بۆ ٥+١، هیچ جۆرە مەیلێكی بۆ دووبارەكردنەوەی سەردەمی ٥+١ نییە، گەرچی لە كۆنگرەی میونیخی ئاسایشیی ڕۆژی هەینیدا دەرگایەكی نوێی بۆ ئێران ئاوەڵا كرد، بەڵام بە تێبینی و تەحەفوزاتەكانی پێشترییەوە. جیا لەمانەش ئاكامەكانی هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆكایەتی ئێرانیش كاریگەر دەبێت لە كەمكردنەوە و زیاتركردنەوەی ئەو مەودایەی تاران و واشنتۆن.

٣. پرسی كورد لە ئێران و عێراق: دیسانەوە ئەم گۆڕاوەش كارتێكەر و كارتێكراوی نێوسیاسەتی بایدن دەبێت لەناوچەكەدا، گەرچی مێژووی سیاسیی بایدن زیاتر لەگەڵ كوردانی عێراقدا سازوكاری هەبووە، پرسی كوردی ئێران كەمتر لەئەجێندا سیاسییەكەیدا جێكردووەتەوە، بەڵام لە گریمانەی دووركەتنەوەی زیاتری تاران و واشنتۆن، بێگومان پرسی كورد هەم لە ئێران وەك كارتی فشار لەسەر تاران و هەم لە عێراقیش كوردەكان دوایەمین پەناگەی ئارامی سەرباز و سیاسەتی واشنتۆن دەبن لە بەكارهێنانی خاكەكەیەوە بیگرە تا نینۆككردنی تاران و باڵانسڕاگرتنی هێزی ئەمریكا بەرامبەر پرۆئێرانیەكان لە عێراقدا.

لە ئاماژەكانی ئەم دواییەی نمایشی ئێران و پرۆكانی، چ لە هەرێمی كوردستان بە بۆردوومانكردنی بنكە و بەرژەوەندییە ئەمریكییەكان و هاوپەیمانانی، چ لە نێوەڕاست و باشووری عێراق لە بەئامانجگرتنی باڵیۆزخانەی واشنتۆن، كاروانە سەربازییەكانی هاوپەیمانان، لێدانی هێز و لایەنە سیاسییەكانی نزیك لە ئەمریكا و تیرۆركردنی چالاكوانان، دەرخەری ئەو ڕاستییەن كە سیاسەتی هەنووكەیی تاران و واشنتۆن هەواڵی خۆشی بۆ عێراقییەكان پێنابێت و ڕێگایەكی خوارووخێچ چاوەڕوانی عێراقە لە سێبەری گرژییەكانی ئەو دوو وڵاتەدا.

– سەبارەت بە گروپە چەكدارەكان لە عێراق:

سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەرامبەر گروپە چەكدارەكانی عێراق، دەكرێت لە سەر سێ ئاست بخوێنرێتەوە:

ئاستی یەكەم: تارادەیەكی زۆر پەیوەست و گرێدراوی سیاسەتی دەرەكی ئەمریكایە بەرامبەر بە ئێران و ئەو گروپانەی لە لایەن ئێرانەوە پشتگیری دەكرێن، كە ئەمریكا وەك نوێنەری ئێران مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات.

ئەم گروپانە لە عێراقدا لەپێش كۆتایهاتنی داعش وەك هێز و قەبارەیان، كە زیاتر وەك نەوەی یەكەمی تازەی گەشەكردوی مۆدێلی لوبنانی لە عێراق، جۆرێك پارێزگار و شەرمنانەتر ئاراستەكراو بوون بەرامبەر بە هەبوونی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراقدا، لەمەش بەشێك لەو هێزانە كە بانگهێشتی هاوپەیمانی نێو دەوڵەتییان كرد بۆ عێراق و شەڕی دژبەتیرۆر و پاراستنی ئاسایشی عێراق چەكەرەیان كردبوو. بەشەكەی تریان كە نەوەی دووەمی گرووپەكانن، زیاتر ڕاشكاو و رادیكاڵن لە ڕووی ئینتیماوە گوتارێكی ئاشكرا و مانیفێستێكی ڕوونیان هەیە و ئەمریكا وەك داگیركەر سەیردەكەن، چەندین گرووپی بەرگری چەكدارییان دروستكردوە، ئەم گروپانە زیاتر لەدوای كوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس بەدەركەوتن. لەڕوی هێز و لۆژیكی سەربازی پێگه ‌و قورساییان هە‌یە، تا رادەیەكی زۆریش قسەی یەكلاكەرەوەیان لایە.

ئاستی دووەم: مامەڵەی ئەمریكایە لە گفتوگۆی ستراتیژیی عێراق-ئەمریكا، كە بە ناوی گفتوگۆی ستراتیژیی ناسراوە، بۆ ئەوەی ئەو دۆسیە گرنگانەی گەنگەشە دەكرێن، پاشان وەك ڕێككەوتننامەی ستراتیژی واژوو بكرێت، یەكێك لە تەوەرە زیندووەكانی ئەم ڕێككەوتننامەیە، كە دڵی ڕێككەوتنامەكەشە دۆسیەی ئاسایش و چۆنێتی ڕێككەوتنە لەسەر بابەتی كەمكردنەوەی هێزەكانی ئەمریكا، بابەتی مەترسی تیرۆر، چۆنێتی بەهێزكردنی سوپای عێراق، هەڵوەشاندنەوەی گرووپ و میلیشا چەكدارییەكانه.

ئاستی سێیەم: مامەڵەی ئەمریكایە لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا بە گشتی و دۆسێی ئاسایشی كوردستان و مامەڵەكردنە لەگەڵیدا بەتایبەتی، سەبارەت بەوەی كە ئەمریكا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئاسایشی هەرێمی كوردستاندا دەكات، بایەخی ستراتیژی هەرێمی كوردستان بۆ ئەمریكا چییە، شوێنی هەرێمی كوردستان لە ڕێكەوتنی ستراتیژی ئاسایشدا چی دەبێت.

سەبارەت بە ئاستی یەكەم: ئەمریكا سیاسەتی ئاراستەكراوی دەرەوەی ئەوەیە كە لەگەڵ بەكارهێنانی هێز نییە دژی ئێران و بەدای گۆراوی تازە و جێگرەوەی سیاسیی نوێدا دەگەڕێت، مۆدێلی هاوپەیمانی سعودی بۆ عێراق رەتدەكاتەوە. بۆیە گوتاری فەرمی ئێران و گروپەكانی كە نوێنەرایەتی دەكەن، بە ڕاشكاوی ئەوەیە هاوسەنگی ڕابگرن لە نێوان فشاركردن و دژایەتیكردنی راستەوخۆ. ئەمەش ئەو دوو مۆدێلە نوێنەرایەتی دەكەن كه ‌لە ئاستی دووەمدا باسكرا‌. واتە نەوەی یەكەم و نەوەی دووەم.

بۆ ئاستی دووەم: پابەندی ئەمریكا و عێراقە بەدرێژەدان بە پلانی درێژەدان بەگفتۆگۆ و گەیشتن بە ڕێكەوتنامەی ستراتیژی عێراقی-ئەمریكی، كاتێك لە وێنە گشتیەكەدا، ڕاڤەی هەڵوێستەكان و ڕەفتاری سیاسی بكەین، بۆ نموونە دەستنیشانكردنی ماكگۆرك بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە كە زیاتر بە ئاراستەی سیاسەتی ناجێگردا هەنگاو دەنرێت، رەنگە كەمكردنەوەی هێزەكانی ئەمریكا بژاردە نزیكەكە بێت و رۆڵی میلیشاكانیش زیاتربێت.

بەڵام سەبارەت بە ئاستی سێیەم: كە هەرێمی كوردستان و ئاسایشی هەرێمی كوردستانە، هێرشە موشەكیەكەی شەوی (١٤ی شوبات) و كاردانەوە خێراكانی ئەمریكا بەرامبەر بەو هێرشانە و پەنجە ڕاكێشان بۆ گروپە چەكدارییەكانی شیعە كە ناویان لەخۆیان ناوە هێزەكانی بەرگری، دەرفەتێكی تازە و سەرەتای دەركەوتنی پاڵپشتییەكی رانەگەیەنراوی ئەمریكا بوو، لەدوای چوار ساڵ له ‌سیاسەتی تەماشاكەرێكی لایەنگری عێراق لەسەر حسێبی كوردستان.

ئەم دەروازەیە‌ دوو ئامانجی سەرەكی تیا دەستنیشانكراوە، ئامانجێكی فشاریی بەرجەستە كە ئاشكرای كرد دەتوانرێت هەولێر بكرێتە ئامانج و پێگەیەكی پارێزراو نییە بۆ ئەمریكا. ئامانجی دووەمیش ئەوەبوو ئەمریكا لەڕێگەی ئەم فشارەوە توانی خۆی مانیفێست بكات و دووریش نیە، لە دەرفەتی نزیكدا، گروپە چەكدارییەكان بكاتەوە بە ئامانج.

تەوەری سێیەم:

‌لێكەوتەكانی سیاسەتی نوێی ئەمریكا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە كوردستان
سەبارەت بە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوا، كاریگەرییەكانی سیاسەتی بایدن بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوا پەیوەستە بە چەندین بابەت و پێودانگ(محددات)ی تر كە گرنگترینیان:

یەكەم: خەسڵەتی گشتی دیموكراتەكان لە سیاسەتی دەرەكی و ئاسایشی نیشتمانی، فرەیی هاوپەیمان و ڕێكخراوه بەشداریپێكراوەكان، خەسڵەتێكی دیاری سیاسەتی دیموكراتەكان بووە لە زۆربەی ئیدارە جیاوازەكاندا، هەروەها گرنگیدانی زیاتر بەپێوەری دیموكراسییەت و بەكارهێنانی وەك پێگەیەك لە پێگەكانی داڕشتنی سیاسەتی دەرەكی. بەم شێوەیە جیاوازی لەگەڵ سیاسەتی “تاكڕەو”ی ئیدارەی پێشووی ئەمریكا چ لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپییەكان یان هی تر، لە دۆخی هەرێمی كوردستان و رۆژئاوادا بەدیدەكرێت، بەم شێوەیە مامەڵەكردن لەگەڵ هەرێم وەك لایەنێكی سەرەكی داڕشتنی سیاسەت لە عێراق لە ئیدارەی ئێستای بایدندا زیاتر برەوی پێدەدرێت، دو‌ریش نیە مەیلی نێوەندگیریی نێوان پێكهاتە جیاجیاكانی عێراق لەكێشە جیاجیاكاندا لەسەردەمی بایدندا زیاتر پەرەی پێبدرێت.

دووەم: مامەڵەكردن و سیاسەتی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران و توركیا، رەنگە تەواوكاری سیاسەتی بەرامبەر هەرێم و رۆژئاوا بێت.

هەرچەندە زۆربەی پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەڕۆن كە واشنتۆن بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەوروپا سیاسەتی خۆی بەرامبەر بە ئێران دادەرێژێتەوه،‌ كە هەنگاوی سەرەكی ئەم سیاسەتە گەڕانەوەیە بۆ رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران و كەمكردنەوە یان نەهێشتنی سزاكانی سەر ئەم وڵاتە، بەڵام ئەم هەنگاوە ئاسان نیە بەهۆی جیاوازی دۆخی ئێستا(٢٠٢١) لەگەڵ كاتی مۆركردنی رێككەوتننامەكە، هەروەها داواكاری نوێی ئەمریكا لە داخڵكردنی مەسەلەی موشەك و چالاكییەكانی ئێران لەدەرەوەی سنوری وڵاتەكەی بۆ رێككەوتننامەكە. هەرێمی كوردستان و رۆژئاوا بەهۆی پێگەی جوگرافییان بەشێك دەبن لە هەر پێكدادان یان ئاشتبونەوەیەك نێوان ئەمریكا و ئێران. دور نیە هەردوولا كورد وەك كارتێك دژ بە ئەوی دیكە لە ململانێ و گفتوگۆكان بەكار بهێنێت.

سەبارەت بە توركیا‌، هەرچەندە ململانێی ئێران-ئەمریكا سەردێڕی هەواڵەكانی داگیركردوە، بەڵام ململانێی ئەنقەرە-واشنتۆن سەبارەت بە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوا توندترە بەڵام شاراوەتر‌. سەبارەت بە رۆژئاوا بڕیاری هاوكاریكردنی شەڕڤانان لە سەردەمی ئۆباما-بایدن درا و پێشبینی دەكرێت ئەم سیاسەتە لە سەردەمی بایدندا بەردەوام بێت، ڕەنگە گۆڕانكارییەكیش ڕوبدات كە ئیدارەی بایدن زیاتر لەگەڵ چارەسەری ناوخۆییانه ‌و دیموكراتییانەی كێشەی كورد بن لە سوریا لە چوارچێوەی دەوڵەتی سوریا و دژ بە دەستێوەردانی توركیا دژی هەوڵی نەهێشتنی قەوارەی كوردی رۆژئاوا بوەستێتەوە. بەكورتی ڕەنگە كاركردن بۆ دەستەبەركردنی ئۆتۆنۆمی بۆ كورد بەشێوەیەكی دەستوری و بەردەوام لە چوارچێوەی سوریادا ئامانجی سەرەكی ئیدارەی بایدن بێت بۆ كوردانی‌ سوریا.

سەبارەت بە هەرێمی كوردستان، پێناچێت ئیدارەی نوێی ئەمریكا بەهەمان شێوەی ئیدارەی پێشوو دەستی توركیا بۆ دەستێوەدان لە هەرێم بكاتەوە، خودی هەڵوێستی ئەمریكا لەسەر هێرشەكەی ئەمجارەی توركیا بۆ سەر چیای گارە ئاماژەی جیاوازی ئەو سیاسەتەیە. هاندانی هاوپەیما‌نان، چ لەچوارچێوەی ناتۆ یان یەكێتی ئەورو‌پا یان لەدەرەوە‌یدا، بۆهەڵگرتنی بەرپرسیارێتی لە عێراق و سوریا یەكێك دەبێت لە سیاسەتە پەسەندكراوەكانی ئیدارەی نوێ.

سێیەم: شەڕی داعش و تیرۆریستان كارتێكەرێكی تری داڕشتنی سیاسەتی بایدنە بەرامبەر بە هەرێم و رۆژئاوا، ئیدارەی كوردستان چ لە باشور و چ لە رۆژئاوا، لەماوەی شەڕ‌ی قاعیده ‌و داعشدا، توانییان رۆڵی سەرەكی لەگەڵ هاوپەیماناندا بگێڕن بۆ لەناوبردنی تیرۆریستان، بۆیە لە بەردەوامی مەترسی دەركەوتنەوەی بەهێزی داعش و تیرۆریستان لەناوچەكەدا كوردانی عێراق و سوریا تا ئێستا هاوپەیمانێكی متمانەپێكراوی شەڕی دژ بە تیرۆرن.

هەرێمی كوردستان، سەرباری بەردەوامی هاوكارییەكانی وڵاتانی رۆژئاوا، بەهۆی یەكنەخستنی هێزی پێشمەرگە و بەمۆدێرن‌نەكردنی دامو‌دەزگا و عەقیدە سەربازییەكه ‌و نەبوونی ستراتیجێكی ئەمنی و سەربازیی یەكگرتوو لەئێستادا نیگەرانی قۆڵی لای هاوپەیمانان سەبارەت بە كارایی و چالاكی ئەم هێزە وەك هاوبەشێكی سەرەكی ئایندەیی هاوپەیمانان لە ناوچەكەدا‌ دروستكردوه. بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە دۆسێی ئاسایش و ئارامی و دژایەتی تیرۆر خاڵی بەهێزی پێگەی كورد بووە لە هاوپەیمانی لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوادا، لاوازبونی دامەزراوەیی هێزە ئەمنییە كوردییەكان(پێشمەرگە، ئاسایش، دژە تیرۆر) مەترسییەكی گەورە لەسەر ئایندە و پێگەی ناوچەیی كورد دروستدەكات‌، مەترسییەكە پێویستە سیاسەتمەدارانی هەرێمی كوردستان بەزووترین كات لەسەر ئاستی باڵا چارەسەری بكەن.

پێدەچێت عێراق لەسەردەمی بایدنیشدا هێشتا وەك گۆڕەپانی ململانێی نێودەوڵەتی و ئیقلیمیی توند دژ بە ئەمریكا بمێنێتەوە‌‌، تەنانەت گەر رێككەوتنێكی ئەمریكا-ئێرانیش ئەنجام بدرێتەوە، ئەستەمە نە ئەمریكا و نە ئێرانیش گۆڕەپانی عێراق بۆ یەكتر چۆڵ بكەن. دروستكردنەوەی عێراقێكی فرەڕەنگ و هاوسەنگ و بەشداریپێكردنی زیاتری كورد و سوننە لە پرۆسەی بڕیاری فێدڕاڵی و فراوانكردنی ڕۆڵی نەتەوەیەكگرتوەكان و ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا چەند بژاردەیەكی خواستراوی ئیدارەی‌ نوێی ئەمریكان بۆ عێراق، بەڵام ئەم پڕۆژانە دو‌ر لە رۆڵ و سیاسەتی ئێران لە هەرێم وعێراق و ئایندەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەمریكا و ئامادەیی یەكێتی ئەوروپا و نەتەوەیەكگرتووەكان لەناوچەكەدا هەروەها ئامادەیی و یەكدەنگی هەرێمی كوردستان‌، دەرئەنجامی جیاوازیان دەبێت.